Zachowek to instytucja istotnie ograniczająca swobodę dysponowania spadkiem. Jest to zabezpieczenie najbliższej rodziny przed działaniami spadkodawcy, który mógłby pominąć najbliższych w testamencie lub uszczuplić swój majątek za życia w drodze darowizn.

Krąg osób uprawnionych do zachowku jest ściśle określony. W polskim prawie ograniczono go do małżonka, rodziców oraz zstępnych (dzieci, wnuki, itd.). O zachowek nie może się zatem starać ani rodzeństwo, ani dziadkowie, ani dalsza rodzina.

Czy jednak wystarczy pozostawać w określonym stopniu pokrewieństwa lub w węźle małżeńskim, aby móc starać się o zachowek. Otóż nie. O zachowek możemy starać się tylko wtedy, gdy bylibyśmy powołani do dziedziczenia z mocy ustawy. Jeżeli zatem z reguł ustawowych wynika, że nie będziemy dziedziczyć (z ustawy nie dziedziczy np. małżonek pozostający w separacji), to nie możemy się starać o zachowek.

O zachowek nie może się starać również wtedy, kiedy otrzymaliśmy od spadkodawcy korzyść pokrywającą nasze roszczenie o zachowek – zarówno w drodze darowizny, jak i powołania do spadku lub zapisu, w tym zapisu windykacyjnego.

Co do zasady możliwość starania się o zachowek występuje w przypadku, gdy spadkodawca powołał do dziedziczenia określoną osobę w testamencie, a pominął osoby, które przy braku testamentu dziedziczyłyby z ustawy. Zasada ta doznaje jednak wyjątków. Wyjątkowo bowiem osoba uprawniona do zachowku może się o niego starać także, gdy sama dziedziczy, także przy braku testamentu. Dzieje się to wówczas, gdy spadkodawca dokonał darowizn podlegających zaliczeniu do podstawy obliczenia zachowku i darowizny te wyczerpały spadek.

Przykładowo Jan Kowalski posiadał mieszkanie, które było jego jedynym majątkiem. Jan Kowalski darował to mieszkanie swojej partnerce na rok przed śmiercią. Po jego śmierci jedynym spadkobiercą Jana Kowalskiego został jego syn. Syn Jana Kowalskiego może w takiej sytuacji domagać się zachowku od osoby obdarowanej przez swojego ojca.

Roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu - zasadniczo z upływem pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu, a jeżeli podstawą domagania się zachowku jest darowizna lub zapis windykacyjny uczynione przez spadkodawcę - z upływem pięciu lat od dnia śmierci spadkodawcy.