Przepisy o likwidacji spółki jawnej (art. 67 – 85 kodeksu spółek handlowych) regulują istotną materię ujętą w kodeksie spółek handlowych. Co ważne znajdują one zastosowanie także w odniesieniu do spółki partnerskiej (poprzez odesłanie zawarte w art. 89 k.s.h.) oraz spółki komandytowej (poprzez odesłanie zawarte w art. 103 k.s.h.). Warto zatem przybliżyć przedmiotową instytucję, której podstawy winny być znane każdemu przedsiębiorcy planującemu prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej.
W pierwszy rzędzie należy wskazać, iż wspólnicy spółek osobowych często zastanawia się, czy zakończenie prowadzonej przez taką spółkę działalności gospodarczej może odbyć się tylko poprzez postępowanie likwidacyjne. Odpowiedź na to pytanie przynosi art. 67 § 1 k.s.h. stanowiący, iż wspólnicy mogą wybrać inny sposób zakończenia działalności spółki, niż postępowanie likwidacyjne (zarówno w umowie spółki, jak i uchwale). Przy czym w sytuacji wypowiedzenia umowy spółki przez wierzyciela wspólnika lub ogłoszenia upadłości wspólnika takie porozumienie w sprawie zakończenia działalności spółki wymaga zgody odpowiednio wierzyciela lub syndyka (art. 67 § 2 k.s.h.). Oczywiście wyboru sposobu zakończenia działalności spółki nie ma w przypadku ogłoszenia jej upadłości, ponieważ wówczas zastosowanie znajdą odpowiednie przepisy prawa upadłościowego i naprawczego.
W przypadku natomiast przeprowadzania postępowania likwidacyjnego w pierwszej kolejności należy ustalić osoby likwidatorów. Zasadniczo będą nimi wszyscy wspólnicy. Uchwałą wszystkich wspólników (jednomyślną, o ile umowa nie stanowi inaczej) na osobę likwidatora można powołać jednak tylko niektórych spośród wspólników, a także osoby spoza ich grona. W uzasadnionych przez ważne powody przypadkach likwidatorów może ustanowić także sąd rejestrowy. Wniosek do sądu rejestrowego może w tym względzie złożyć każdy ze wspólników lub osoba mająca interes prawny (np. wierzyciel spółki, spadkobierca zmarłego wspólnika).
Pierwszą czynnością, jaką powinni wykonać likwidatorzy jest zgłoszenie otwarcia likwidacji do sądu rejestrowego. W zgłoszeniu należy wskazać nazwiska i imiona likwidatorów oraz ich adresy, sposób reprezentowania przez nich spółki i wszelkie w tym zakresie zmiany, nawet gdyby nie nastąpiła żadna zmiana w dotychczasowej reprezentacji spółki. Do zgłoszenia należy również dołączyć podpisy likwidatorów – złożone przed sądem lub poświadczone notarialnie. Prawo i obowiązek dokonania zgłoszenia spoczywa na każdym z likwidatorów. Pamiętać należy również o dodaniu do dotychczasowej firmy spółki oznaczenia „w likwidacji”, w celu zapewniania ochrony osobom trzecim.
Podstawowym zadaniem likwidatorów jest zakończenie bieżących interesów spółki. W tym celu powinni ściągnąć wierzytelności, wypełnić zobowiązania i upłynnić majątek spółki. Zgodnie z art. 77 § 1 k.s.h. nowe interesy mogą być podejmowane tylko w przypadku, gdy jest to niezbędne do ukończenia spraw w toku.
W przypadku działania kilku likwidatorów obowiązuje reprezentacja łączna (o ile sąd lub wspólnicy nie postanowią inaczej), zaś w kwestii prowadzenia spraw spółki likwidatorzy powinni stosować się do uchwał wspólników (lub ewentualnie wspólników i osób, które wnioskowały do sądu rejestrowego o wyznaczenie likwidatorów). W czasie likwidacji nie może być ustanowiona prokura, a dotychczas udzielona wygasa, co również należy zgłosić przy wpisie otwarcia likwidacji.
W czasie postępowania likwidacyjnego należy sporządzić dwa bilanse księgowe. Jeden na dzień otwarcia, zaś drugi na dzień zamknięcia likwidacji. Jeżeli likwidacja trwa dłużej niż rok, na koniec każdego roku obrotowego konieczne jest sporządzenie sprawozdania finansowego. Jeżeli natomiast spółka nie jest obowiązana do prowadzenia ksiąg rachunkowych na podstawie ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości to sprawozdanie (uproszczone) wykonuje się w oparciu o podsumowanie zapisów w podatkowej księdze przychodów i rozchodów oraz innych ewidencji prowadzonych przez spółkę dla celów podatkowych, spis z natury, a także inne dokumenty pozwalające na sporządzanie tego sprawozdania. Bilans zamknięcia powinien zostać sporządzony po zakończeniu wszystkich interesów spółki.
Następnie w toku likwidacji należy dokonać podziału majątku spółki. W pierwszej kolejności spłaca się zobowiązania spółki oraz pozostawia się odpowiednie kwoty na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych. To co pozostanie podlega podziałowi między wspólników stosownie do zapisów zawartych w umowie spółki. Gdy takowych brak najpierw spłaca się wspólnikom udziały (udziały kapitałowe odpowiadające zgodnie z art. 50 § 1 k.s.h. wartości rzeczywiście wniesionego wkładu), zaś nadwyżkę dzieli się w stosunku odpowiednim do uczestnictwa w zyskach spółki (w braku odmiennej umowy – w częściach równych). Rzeczy, które wspólnik wniósł do spółki do używania zwraca się w naturze.
W razie natomiast niedoboru majątku spółki na spłatę udziałów i długów pokrywany on jest przez wspólników stosownie do postanowień umowy spółki. Gdy takich brak niedobór pokrywa się w takim udziale, w jakim wspólnicy uczestniczą w stratach spółki. Gdy któryś ze wspólników jest niewypłacalny jego część przypada pozostałym w proporcjach liczonych w taki sam sposób. Oczywiście regulacje w kwestii dotyczącej spłaty niedoboru mają charakter wewnętrzny i znaczenie dla późniejszych rozliczeń między wspólnikami (gdy np. jeden wspólnik spłaci wszystkie długi ma roszczenie regresowe do pozostałych, chyba że ci zostali wyłączeni od udziału w stratach spółki).
Po sporządzaniu bilansu na dzień zakończenia likwidacji i podziale majątku należy złożyć wniosek o wykreślenie spółki z rejestru. Dopiero po wykreśleniu spółki z KRS następuje jej rozwiązanie i utrata zdolności prawnej. Po rozwiązaniu spółki należy oddać na przechowanie jej księgi i dokumenty. Przechowawcą może być wspólnik lub osoba trzecia. W braku zgody wyznaczonej osoby decyzję w tym zakresie podejmuje sąd rejestrowy. Księgi i dokumenty przechowuje się przez okres minimum pięciu lat, zaś prawo ich przeglądania posiadają wspólnicy i osoby mające interes prawny.
